Hesaba mı ihtiyacınız var? Üye ol
Araştırma, Hikâye: Çağla Üren
Kürasyon: Ilgaz Fakıoğlu
Fotoğraflar: Depophotos
Geodata: Scrolli, Dünya Sağlık Örgütü
Maymun çiçeği virüsü, ilk olarak Afrika'nın Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde yaygın olarak görüldü ve burada hastalık, çocuklar da dahil olmak üzere her yaştan bireyi etkiledi.
Hastalık, Batı ve Orta Afrika'daki tropik yağmur ormanlarının uzak köylerinde uzun yıllardır görülüyor. Fakat virüsün yeni türü öncelikle Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde ortaya çıktı
Hastalığın yeni türü 2024 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde hızla yayılım gösterdi
Kongo ve Orta Afrika Cumhuriyeti merkezli hastalık; Kamerun, Fildişi Sahili, Liberya, Nijerya ve Güney Afrika’ya da sıçradı
Afrika kıtasında hastalığa dair vakalara en çok Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Orta Afrika Cumhuriyet, Kamerun ve Nijerya'da rastlanıyor
Fakat hastalık Afrika kıtasıyla da sınırlı kalmadı. Dünyadaki birçok yeni yere yayıldı ve yeni bir salgın hâline dönüştü
Temmuz 2024 sonuna kadar, 116 ülkede 99.176 doğrulanmış virüs vakası ve 208 ölüm bildirildi
İsviçre'nin Cenevre kentindeki Dünya Sağlık Örgütü (WHO) binası. (Lian Yi/Imago - Depo Photos)
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Afrika’da giderek şiddetlenen maymun çiçeği salgınını uluslararası düzeyde bir halk sağlığı acil durumu ilan etti.
Bu kategori daha önce Ebola salgınları ve Kovid-19 için kullanılmıştı. Ayrıca 2022'de Avrupa'da görülen bir maymun çiçeği salgını da yine halk sağlığı acil durumu ilan edilmesine neden olmuştu ve 10 ay sonra salgın kontrol altına alınarak bu uyarı kaldırılmıştı.
Şimdi de yetkililer, Afrika'da maymun çiçeğinin ulusal sınırları aşarak birden fazla ülkeye sıçramasıyla yeniden alarma geçti.
Michael Nagle/Xinhua - Depo Photos
Küresel halk sağlığı acil durumu, aslında herhangi bir bölgede görülen bir salgının diğer ülke ve kıtalara yayılabileceği endişesi olduğu anlamına geliyor.
DSÖ'nün son acil durum bildirgesi, bağışçı kuruluşları ve ülkeleri harekete geçmeye teşvik etmeyi amaçlıyor. Yani bu bildirge aynı zamanda, salgından etkilenen bölgelerde testlere, aşılara ve tedavilere erişimi hızlandırmak için bir kampanya çağrısı.
Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) müdürü Dr. Jean Kaseya, Afrika'daki artan vaka yükünün büyük ölçüde göz ardı edildiğini söyledi. Londra Hijyen ve Tropikal Tıp Okulu'ndan Prof. Michael Marks da, "Mevcut kontrol stratejilerinin işe yaramadığı ve daha fazla kaynağa ihtiyaç duyulduğu açık" diyor:
"Küresel acil durum ilanı bu durumu açığa çıkaracaksa ilan edilmesi doğrudur."
Nicholas Kajoba/Xinhua - Depo Photos
CDC'ye göre, halihazırda Afrika'daki 34 ülkede ya vakalar kayda geçiyor ya da yüksek risk ilan ediliyor.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde 2024'ün başından bu yana 14 binden fazla vaka ve 524 ölüm bildirildi. Bu rakam, 2023'teki aynı döneme kıyasla enfeksiyonlarda yüzde 160 ve ölümlerde de yüzde 19'luk bir artış anlamına geliyor.
En ciddi durum Kongo'da olsa da Burundi, Kenya, Ruanda ve Uganda gibi komşu ülkelerde de vakalar kaydediliyor.
Maymun çiçeği nasıl bir enfeksiyon?
Maymun çiçeğine çiçek hastalığıyla aynı aileden gelen bir virüs neden oluyor. Ancak bu virüs çoğu zaman çiçek kadar şiddetli bir hastalığa neden olmuyor.
"Orthopoxvirus" adı verilen bu virüs cinsi ilk olarak 1958'de Afrika'daki maymun kolonilerinde tespit edildi. Bu nedenle maymun çiçeği diye adlandırıldı. Daha sonra 1970'te bugünkü Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde bir insanda görüldü. Sonraki yıllarda Orta ve Batı Afrika'daki bölgelerde insanlar arasında yayılmaya başladı.
Virüsün ilk olarak hangi hayvandan insana atladığı bilinmiyor. Ancak uzmanlar, hastalığın insanlara kemirgenlerden veya primatlardan atladığını düşünüyor.
CDC/Image Point FR/BSIP/Universal Images Group
Bu virüsün "klad" diye adlandırılan iki farklı türü mevcut. Klad 1 geçmişte "Kongo Havzası kladı" diye biliniyordu. Kongo'da on yıllardır salgınlara yol açan da bu Klad 1 virüsü. Klad 2 ise Batı Afrika kladı diye biliniyor.
Her iki klad da ölümcül olabiliyor ancak Klad 1 daha yüksek bir ölüm oranına sahip. Klad 1'in bazı türlerinin, çocukları yetişkinlerden daha fazla etkilediği görülüyor. Geçen yıl enfekte olan kişilerin çoğunun, Klad 1b diye bilinen nispeten yeni ve daha şiddetli bir türe yakalanmış olması da gerçek bir endişe kaynağı.
Üstelik vu son salgınla birlikte Klad 1b, ilk kez Afrika dışına çıkmış oldu. Şu anda İsveç'te tedavi gören bu vakanın Afrika'da Klad 1 salgınının yoğun görüldüğü bir bölgede kaldığı sırada enfekte olduğu öğrenildi.
Uzmanlar, Klad 1b'ye dair öğrenilecek çok şey olduğunu ancak bu türün daha hızlı yayılarak daha şiddetli bir hastalığa yol açabileceğini söylüyor.
Hu Jingchen/Xinhua - Depo Photos
Birçok virüs gibi, maymun çiçeği de ateş, titreme, yorgunluk, kas, sırt ve baş ağrısıyla kendini gösteriyor. Ayrıca lenf düğümlerinde şişkinliğe de neden olabiliyor.
Ateşin ortaya çıkmasından bir ila üç gün sonra yüzde başlayan ve vücuda yayılan kızarıklıklar ve döküntüler gelişebiliyor. İlk olarak açık kahverengi lekeler ortaya çıkıyor. Ardından, kabarık şişlikler göze çarpıyor. Bundan sonra döküntüler, irin dolu sivilcelere benzeyen veziküllere ve püstüllere dönüşüyor. Sonunda da bunlar kabuk tutuyor ve düşüyor.
Depo Photos - #15050425
Kongo'da vakaların yüzde 70'inden fazlası ve ölümlerin yüzde 85'i 15 yaşın altındaki çocuklardan oluşuyor. Koronavirüsün aksine küçük çocuklar arasında maymun çiçeğinden ölüm riski daha yüksek.
Uzmanlar bunun bağışıklık sistemlerindeki farklılıklardan kaynaklandığı ama aynı zamanda yüksek yetersiz beslenme oranlarının da çocukları enfeksiyonlara karşı savunmasız bıraktığını söylüyor.
Ayrıca bölgedeki yaşlılar geçmişte çiçek aşısı yaptırmış olduğu için bu virüse karşı da bir miktar korumaya sahipler. Çiçek ve maymun çiçeği aynı aileden geldiği için çiçek aşısı olmuş kişilerin maymun çiçeğine karşı koruma altında olduğu düşünülüyor. Ancak çiçek hastalığı 1980'de yeryüzünden silindiği için birçok ülkede bu tarihten sonra doğan kişilere çiçek aşısı uygulanmadı. Bu nedenle uzmanlara göre 40 ila 50 yaşından küçük kişiler, maymun çiçeği hastalığına karşı daha savunmasız olabilir.
Save the Children'ın Kongo Direktörü Greg Ramm, özellikle doğudaki mülteci kamplarında maymun çiçeğinin yayılmasından endişe duyduklarını belirterek, 345 bin çocuğun buralarda "sağlıksız koşullarda çadırlara tıkıştırıldığını" aktardı.
Öte yandan uzmanlar virüsün hangi kesimi daha çok etkilediğini araştırmaya devam ediyor. Bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler hastalığa daha yatkın olabilir ve hamile kadınların daha büyük risk altında olabileceği endişesi mevcut.
Virüs, ülkeler arasında seyahat eden enfekte kişilerle sınırları aşıyor. Örneğin Kenyalı yetkililer, Ruanda, Tanzanya ve Uganda'da da bulunmuş uzun mesafeli bir kamyon şoförüne maymun çiçeği teşhisi koydu.
Ancak virüsün aynı zamanda cinsel ağlar aracılığıyla da yayıldığı biliniyor. Örneğin Guardian'a göre seks işçileri başlangıçta enfekte olanların yüksek bir oranını oluşturuyordu.
2022'deki küresel maymun çiçeği salgını sırasında vakaların büyük çoğunluğu da eşcinsel ve biseksüel erkeklerdi. O dönemde Avrupa'dan dünyaya yayılan salgın, özellikle erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkek topluluklarını etkilemişti.
DSÖ o yılın temmuz ayında halk sağlığı acil durumu ilan etmiş ve temas izlemeyle toplu aşılama programları devreye sokulmuştu. Acil durum, yaklaşık 90 bin vakanın kayda geçmesinin ardından Mayıs 2023'te kaldırılmıştı.
Maymun çiçeği teşhisi konanların, tüm lezyonları kaybolana kadar kendilerini izole etmesi gerekiyor. DSÖ, iyileştikten sonraki 12 hafta boyunca cinsel ilişkiye girerken önlem amaçlı prezervatif kullanılması gerektiğini söylüyor.
Maymun çiçeğine yönelik aşı mevcut. Ancak genellikle yalnızca risk altında olan, altta yatan başka bir rahatsızlığı olan veya enfekte bir kişiyle yakın temasta bulunmuş kişilere aşı yapılıyor. Çünkü aşılara ciddi bir erişim sorunu var. Afrika CDC'si, bölgede 10 milyon doza ihtiyaç duyduğunu söylüyor ama yalnızca 200 bin doz aşı mevcut.
DSÖ yakın zamanda ilaç üreticilerinden, resmi olarak onaylanmamış olsalar bile, maymun çiçeği aşılarını acil kullanım için piyasaya sunmalarını istedi.
Afrika CDC'sinin kıta çapında halk sağlığı acil durumu ilan etmesiyle, hükümetlerin müdahalelerini daha iyi koordine edebilecekleri ve etkilenen bölgelere tıbbi malzeme ve yardım akışını hızlandırabileceği umuluyor.
Hastalığın tedavisi içinse antiviral ilaçlar ve vaccinia immün globulin (çiçek hastalığı aşısıyla aşılanmış kişilerin kanından alınan antikorlar) de dahil olmak üzere bir dizi seçeneğe başvurulabiliyor.
Depo Photos - #17627056
Uzmanlara göre giderek artan salgın hastalıklar aslında "büyük resmi" gözler önüne seriyor.
Zoonotik hastalıkların en büyük nedeni insanların hayvanların yaşam alanlarını yerleşime açması ve hayvanların sağlıksız koşullarda alınıp satılması ve tüketilmesi. Salgınların dikkat çektiği bir diğer önemli konu da küresel halk sağlığına yatırım yapılması ihtiyacı.
Colorado Üniversitesi'nden Dr. Daniel Pastula, "Bu, halk sağlığı çalışmalarına duyulan ihtiyacı gösteriyor" ifadelerini kullanıyor:
"Kovid'de de gördüğümüz gibi, sağlam bir halk sağlığı sistemine sahip olmak ve halk sağlığı sistemini desteklemek çok önemli."
Bu içerikteki veri, geodata ve kürasyon akışındaki kaynaklar Scrolli'ye aittir. Kaynak göstererek kullanılabilir. Harita yerleşimindeki mekânsal veriler, resmi kurum ve kaynaklardan alınarak oluşturulmuştur ve yine de tamamen kesinlik içermez.
3D: 3D Monkeypox Virus by zeroual.elmehdi on Sketchfab