Kalkınma Yolu Projesi

Türkiye’nin Bölgesel Jeopolitik Hamlesi

Kalkınma Yolu Projesi, Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani’nin Mart 2023'te Ankara’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmesinden beri iki ülkenin gündeminde yer alıyor.

2029’da hayata geçecek

Proje’nin temel amacı, Irak’ın Basra kentinde inşası devam eden Büyük Faw Limanı’nı kara ve demir yolları ile Türkiye üzerinden Asya ve Avrupa’ya bağlamak. Hattın 1200 km uzunluğunda olması ve 17 milyar dolara mal olması bekleniyor. Orta Doğu’nun en büyük konteyner limanı olması planlanan Faw Limanı ve onun potansiyelini Avrupa ve Asya’ya taşıyacak Kalkınma Yolu Projesi’nin 2029 yılında hayata geçirilmesi bekleniyor. Kalkınma Yolu Projesi içerdiği riskler ve belirsizliklerin yanında Bağdat-Ankara ilişkilerini hem siyasi hem de ekonomik bağlamda büyütme potansiyelini barındırıyor.

Fotoğraf: Depophotos #17879871 / Irak Başbakanı Muhammed Şiya Es Sudani Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde

Irak için hayati fırsat

Bağdat yönetimi son 30 senede yaşadığı savaşlar ve terör olayları sebebiyle milyarlarca dolarlık kayıp yaşadı. Kaybolan otoritenin yanında ulusal ekonominin yalnızca petrole olan bağımlılığı Irak’ın geleceği açısından kırmızı alarm veriyor. Bu sebep ile yapılması planlanan El Faw Limanı ve onu dünyaya bağlayacak Kalkınma Yolu Projesi Irak yönetimi için hayati bir fırsat.

Fotoğraf: Depophotos #15480092 / 2.Körfez Savaşı Sonrası Bağdat

Bölgesel istikrara katkı

Diğer taraftan Proje Ankara için de birçok potansiyeli barındırıyor. Bunlardan en öne çıkanları Proje’nin ekonomik büyümeye ve bölgesel istikrara sağlayacağı katkı olarak göze çarpıyor. Scrolli olarak Irak Kalkınma Yolu Projesi’ni ve Türkiye için barındırdığı fırsatları derinlemesine inceledik.

Fotoğraf: Depophotos #18301743 / Cumhurbaşkanı Erdoğan, Irak Başbakanı Sudani ile Anlaşmaların İmza Törenine Katıldı

İki ülkenin projesi

Kalkınma Yolu Projesi, Irak ve Türkiye'yi birbirine bağlıyor

1200 KM

Kalkınma Yolu Projesi, 1200 kilometrelik demir yolu ve otoyol hattından oluşuyor

Basra'dan Türkiye'ye

Basra'daki Faw Limanı'ndan başlayan proje güzergâhı Şırnak'ta son buluyor.

Faw Limanı

Projenin başlangıç noktası olan Faw Limanı'ndaki hazırlıkların 2025 yılında bitmesi bekleniyor.

Enerji hattı

Proje güzergâhı aynı zamanda petrol ve gaz nakil hattı olarak da işlev görecek.

Bağdat- Ankara arası mekik diplomasisi

Mustafa Kemal Atatürk’ün Yurtta Sulh Cihanda Sulh anlayışının bir sonucu olan Sadabad Paktı’ndan 2008’de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Bağdat’a 20 yıl sonra gelen tarihi ziyaretine kadar Türkiye-Irak ilişkileri inişli-çıkışlı bir seyirde ilerledi.

24 milyar dolarlık ticaret hacmi

Diplomatik ilişkiler tarihsel olarak PKK, su sorunu ve petrol ticareti üzerinden ayyuka çıktı. Türk Silahlı Kuvvetlerinin Irak topraklarında yaptığı terör operasyonları zaman zaman ikili ilişkilerde gerilimler yarattı. Bu gerilimler ekonomik ilişkilerin 2022 yılında 24 milyar dolarlık hacme ulaşmasına ise engel olmadı.

Fotoğraf: Depophotos #17214997 / Pençe Operasyon Bölgelerinde Terörle Mücadele Devam Ediyor

2023: İlişkilerde yeni dönem

21-22 Mart 2023 tarihlerinde Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani’nin Ankara’ya gerçekleştirdiği ziyaret ilişkilerde yeni bir dönem açtı. Ziyarette güvenlik ve ekonomi konuları ele alındı. Kalkınma Yolu Projesi konusunda somut adımlar atılacağının sinyalleri bu görüşmede verildi. Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Projeyi bölgemizin yeni ipek yolu haline dönüştüreceğimize inanıyorum”, ifadelerini kullandı.

Fotoğraf: Depophotos #17879870 / Irak Başbakanı Muhammed Şiya Es Sudani Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde

Batı tipi İpek Yolu

Kalkınma Yolu Projesi’ni hızlandıran diğer bir unsur, 9-10 Eylül tarihlerinde gerçekleşen 18. G20 Zirvesi’nde Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan ve Suudi Arabistan liderlerinin Hindistan'ı Ortadoğu'ya ve oradan da Avrupa'ya bağlayacak yeni bir ekonomi koridoru projesini resmî olarak duyurmaları oldu.

Hindistan- Orta Doğu ve Avrupa Ekonomik Koridoru (IMEC) olarak adlandırılan ve Çin’in “Kuşak ve Yol” projesine jeopolitik rakip olması beklenen bu yeni koridor, Türkiye’nin tepkisi çekti.

Türkiyesiz koridor

Haritada görüldüğü üzere IMEC Projesi Türkiye’den geçmiyor. Projenin hayata geçirilmesi noktasında çok fazla soru işareti var. Bunlardan en önemlisi çok fazla aktarma/boşaltma işleminin gerçekleşecek olması.

'Türkiyesiz koridor olmaz'

Hindistan’da gerçekleşen G20 Zirvesi dönüşü açıklama yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan; "Türkiyesiz bir koridor olmaz. Türkiye, önemli bir üretim ve ticaret üssü. Doğudan batıya trafik için en uygun hat Türkiye üzerinden geçmek durumunda." demişti.

G20 sonrası

G20 sonrası Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Avrupa Birliği, Fransa, İtalya, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri arasında imzalanan Mutabakat Zaptı (MoU) sonrası projeden dışlanan Türkiye, Kalkınma Yolu Projesine ağırlık verdi.

Kalkınma Yolu’nun güvenliği

İki ülkenin de ekonomisine can suyu olması beklenen projenin bazı handikapları da mevcut. Projenin baş aktörleri olan Türkiye, Irak ve BAE’nin Körfez ülkelerini Türkiye’ye bağlayarak bölgesel jeopolitiği değiştirmeleri Kuzey-Güney Koridoru’nun bir parçası olan ve Irak’ta siyasi nüfuza sahip İran için bir tehdit oluşturabilir.Kalkınma Yolu’nun Irak’taki İran destekli milisler tarafından hedef alınması projenin geleceğine ket vurabilir.

Terör örgütlerinin tehdidi

Diğer bir önemli husus ise Irak’ta varlık gösteren IŞİD ve PKK gibi terör örgütlerinin yarattığı istikrarsızlık. Özellikle merkezi otoritenin daha zayıf olduğu Kuzey Irak’ta oluşabilecek güvenlik açıkları projenin muhtemel başarılarını engelleyebilir.

Ortak mücadele

14 Mart 2024 tarihinde Irak’a giden Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile mevkidaşı Fuad Hüseyin, terörle mücadele konusunda ortak bir komite kurmaya karar verdiler. İki ülke, PKK konusundaki çalışmalarını, kurmaya karar verdikleri Ortak Daimi Komite aracılığıyla devam ettirecek. Bu ziyaret, Irak’ın PKK’yı “yasaklı örgüt” olarak ilan etmesi açısından çok önemli.

Fotoğraf: Depophotos #17980461 / Pençe-Kilit Operasyonu Bölgesinde Arama-Tarama Faaliyetleri

12 yıl sonra gelen kritik ziyaret

İkili ilişkilerdeki bu gelişme, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 22 Nisan’da Irak’a gitmesi ile “tarihi” bir hal aldı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, PKK’ya karşı Irak'tan belirli beklentilerinin olduğunu Iraklı mevkidaşı Abdul Latif Raşid'e Bagdat'taki görüşmede aktardı.Erdoğan ayrıca, PKK terör örgütünün faaliyet gösterdiği ve siyasi bir dayanağı olan Irak'ın kuzeyinde yarı özerk bir varlık olan Kürt Bölgesel Yönetimi (KRG) ile Bağdat arasındaki ilişkilerin düzeltilmesinin önemini vurguladı.

Fotoğraf: Depophotos #18301622 / Cumhurbaşkanı Erdoğan, Irak'ta

‘Kalkınma Yolu’ mutabakatı imzalandı

Ankara ve Bağdat’ın himayesinde Irak, Türkiye, Katar ve BAE arasında, Kalkınma Yolu Projesi'nde işbirliğine ilişkin 4'lü mutabakat zaptı, Bağdat’taki Hükümet Sarayı’nda imzalandı.

Ortak daimi komiteler kurulacak

Erdoğan, anlaşmanın ardından yaptığı konuşmada şunları söyledi:

“Ziyaretimin ve az önce imzalanan anlaşmaların Türkiye-Irak münasebetlerinde yeni bir dönüm noktasını teşkil edeceğine inanıyorum. Güvenlik, terörle mücadele, ekonomi, ticaret, enerji, ulaştırma, çevre, sınır aşan sular, sağlık, eğitim gibi pek çok alanda teknik müzakerelerin sürdürülmesini ve takibini sağlayacak ortak daimi komiteler kurulmasına karar verdik.”

Kuzey Irak’tan petrol ihracatı yeniden başlayabilir

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Bağdat’a ziyaretinin arifesinde bir diğer önemli konu daha gündeme geldi. Irak Petrol Bakanı Hayyan Abdulgani Bağdat ve Erbil'in Kuzey Irak'tan petrol ihracatının yeniden başlaması konusunda müzakere halinde olduğunu açıkladı. Türkiye, 25 Mart 2023'te, Irak'ın kuzey Irak bölgesinden Türkiye'nin Ceyhan limanına uzanan petrol boru hattı aracılığıyla günlük 450.000 varil petrol ihracatını durdurmuştu.

Fotoğraf: Depophotos #18301868/ Cumhurbaşkanı Erdoğan, Irak Başbakanı Sudani ile Anlaşmaların İmza Törenine Katıldı

______

Katkıda Bulunanlar

Hikâye: Ahmetcan Uzlaşık
Kürasyon: Ilgaz Fakıoğlu
Fotoğraflar: Depophotos